In 2025 vieren we dat Schiedam 750 jaar geleden stadsrechten kreeg van Aleida van Holland. We kijken terug naar de historie, vieren samen in het heden en blikken vooruit naar de toekomst. Het motto is dan ook: Schiedam viert de Toekomst!
Huis te Riviere
Het kasteel van Aleida van Avesnes. Deze dochter van graaf Floris IV van Holland en weduwe van Jan van Avesnes, bouwde het kasteel in een pas aangekochte polder aan de Schie. Het is een strategisch gelegen kasteel aan belangrijke waterwegen zoals Schie en Maas. Het kasteel was een vrijwel vierkant complex, en is het oudste bekende vierkante kasteel in het graafschap Holland. Het kasteel telde verscheidene houten en stenen gebouwen en waarschijnlijk liep er een loopbrug naar de donjon (woontoren). Het gebouw werd diverse malen beschadigd en weer hersteld.
Stadsrechten
Aanvankelijk heette de nederzetting Nuwer Scie, ontstaan toen Dirk Bokel omstreeks 1250 in zijn polder een dam in de Schie liet leggen. Het dorp ontwikkelde zich in zo'n 25 jaar tot de stad Schiedam. Aleida, die in 1258 de zorg voor het graafschap Holland kreeg - haar broer, de landsheer graaf Willem II was overleden en zijn opvolger Floris V was nog minderjarig - kocht de polder in 1260 van Dirk Bokel. Zij liet er een kasteel bouwen, het Huis te Riviere (waarvan de ruïne nog altijd aan de Broersvest staat), stichtte er een kerk in 1262 en gaf in 1270 marktrecht en tolvrijheid etc. aan de inwoners van 'Nuwer Scie'. In 1275 vaardigde zij namens Floris V, inmiddels meerderjarig en zelf landsheer over het graafschap, een keur uit die van het dorp een stad maakte, met de naam Scyedam. Stad aan de dam in de Schie.
Liduina van Schiedam
Als jong meisje valt Liduina bij het schaatsen en breek ze een rib. Nadat ze koudvuur oploopt is ze de rest van haar leven aan bed gekluisterd, maar door haar geloof doorstaat ze de pijnen en inspireert zelfs anderen. Franciscaner volkspreker Brugman beschrijft haar leven en strijd. De tekst is later gedrukt om fonsen te werven om Liduina’s heiligverklaring in Rome te kunnen bepleiten. Dit is niet gelukt, maar Liduina is bekend geworden als de stadsheilige van de stad.
Cornelis Haga
Cornelis Haga, geboren in Schiedam, was in 1612 de eerste Nederlandse ambassadeur van de Verenigde Zeven Provinciën gezant bij de "Verheven Porte" in Constantinopol. (beeldrechten Rijksmuseum Amsterdam)
Ruïne
In de tachtigjarige oorlog is Schiedam afwisselend in handen van de geuzen of de Spanjaarden. In 1572 wordt alles wat in de St. Janskerk met de Rooms-Katholieke eredienst te maken heeft gesloopt door de geuzen, en het kasteel Mathenesse wordt in 1575 verwoest zodat het niet als vesting kan worden gebruikt door de Spaanse troepen. De huidige ruïne is het restant van de onderste twee bouwlagen van de versterkte kasteeltoren.
De eerste branderij
De naam Schiedam zou synoniem worden met jenever, dat de hele wereld over ging. Dat zou veel geld opleveren voor distillateurs, die ook in de stad investeerden, maar voor de ‘gewone’ werkers waren de arbeids- en leefomstandigheden slecht.
Koren- of koopmansbeurs
In 1783 werd door de Oeconomisch burgermaatschappij een prijsvraag uitgeschreven voor een ontwerp voor een nieuwe koopmans- of korenbeurs in Schiedam. Het groeiend aantal handelstransacties vroeg om een groter representatief gebouw. Gedurende het proces groeiden de ambities. Wat begon als een relatief bescheiden gebouw aan de Dam op de plek van de Oude Sluis, groeide uit tot een zeer royaal gebouw van vier vleugels rond een beursvloer. De voorgevel met torenbekroning kwam te liggen aan de Nieuwe Sluis. Deze spectaculaire plaatsing in het stedelijk weefsel was een gevolg van advisering door de architect Giovanni Giudici. Zijn bijhorend architectuurontwerp bleek echter te kostbaar om uit te voeren. De stadsbestuurders gaven stadsarchitect Rutger van Bol’es opdracht om de ingediende ontwerpen te vereenvoudigen. Het gebouw kent een rijke geleding met een superpositie van Dorische en Ionische pilasters. De rijk uitgevoerde middenrisaliet heeft een fronton met Mercurius en Neptunus, als zinnebeelden van de handel en de zeevaart.
Bouwjaar van molen De Washington
Molens worden vernoemd naar Amerikaanse vrijheidsstrijders door Katholieke branders, die hun strijd als teken zien van een sympathiek streven naar onafhankelijkheid. De Washington was slechts een van de vele molens, die het gezicht van de stad zijn gaan bepalen. Door de vele (graan)pakhuizen moesten de Schiedamse molens hoger zijn dan elders in Nederland. De molen stond op de Broersvest, iets voor de kruising met de Singel, tussen de molen De Oost en molen De eendracht en werd gebouwd voor rekening van een compagnieschap van branders. In 1903 werd de molen gekocht door de stad en daarna gesloopt ter verbetering van de infrastructuur. De Molen is genoemd naar George Washington, die in 1783 de onafhankelijk van de Verenigde Staten uitriep. Uit bewondering voor zijn moed zicht los te maken van de Britse overheersing. Na 1898, als Wilhelmina aantreedt, wordt de molen de Wilhelmina genoemd. De Washington/Wilhelmina was een typische Schiedamse moutmolen. Molen De Washington, gebouwd in 1792, de naam is in 1898 gewijzigd in Wilhelmina. De molen is gesloopt in okt/nov 1903. Thans zichtbaar door een cirkel in het plaveisel en een marmeren kubus met tekst.
Jillis Bruggeman
Vanaf het moment dat Schiedam stadsrechten had, had de stad ook het recht om de doodstraf op te leggen. Dat is in de loop van ruim vijf eeuwen dan ook menigmaal gebeurd. Het laatste doodsvonnis werd in Schiedam uitgesproken in 1803. Het betrof Jillis Bruggeman. Op het moment van de bekentenis was hij 53 jaar. Hij kreeg de doodstraf, omdat hij had bekend vanaf zijn vijftiende ‘de afschuwelijke zonde van sodomie’ ofwel homoseksuele handelingen te hebben bedreven. Het vonnis werd voltrokken op woensdag 9 maart 1803. Vastgebonden aan de galg sloeg de beul Jilles net zolang met een zweep tot hij bezweek. Dit was het laatste doodsvonnis van de stedelijke rechtbank. Vanaf 1811 was de rechtspraak geen stedelijke aangelegenheid meer maar een rijksaangelegenheid.
Cricket
Oprichting cricket en –vanaf 1891- football club Hermes-D.V.S. Schiedam is een van de weinige steden in Nederland waar al zo lang cricket wordt beoefend. Het geeft de gemeente een speciale plek in de sportgeschiedenis. Op 29 maart 1891 speelde Hermes – sinds de oprichting op 8 april 1884 tot dan toe uitsluitend een cricketclub – op het terrein aan de Damlaan zijn eerste officiële voetbalwedstrijd tegen het Rotterdamse Rapiditas
Uitbreiding gemeentegrens
Oud- en Nieuw Mathenesse en Nieuwland worden geannexeerd door Schiedam. Op de foto een grenspaal.
Museum in Schiedam
Het museum is gevestigd in het voormalige Sint Jacobs Gasthuis dat is gesticht tussen de jaren 1262 en 1272. Na het slopen van het originele gebouw aan het eind van de 18e eeuw, wordt het in neoclassicistische stijl weer opgebouwd. De architect Jan Giudici ontwerpt een gebouw in U-vorm met twee vleugels die verbonden zijn door een kapel. In 1940 neemt het museum intrek in het gasthuis. De museumzalen en de kantoren bevinden zich dan in de rechtervleugel. Het depot is gevestigd op zolder. In 1966 wordt ook de linkervleugel in gebruik genomen door het museum. Na een grondige restauratie tussen 2003 en 2006 heeft het museum nu elf tentoonstellingszalen, de Giudici-kapel, een museumwinkel en een restaurant. Onder het voorplein is toen een kelder aangebracht met de entree. In 2014 is de entree opnieuw verplaatst, naar oorspronkelijke ingang aan het voorplein.
Wilton-Fijenoord
Bartel Wilton, reparateur en bouwer van schepen, koopt met hulp van de Holland Amerika Lijn 68 hectare in Schiedam om daar te werken aan schepen van de HAL. In 1929 fuseert hij met de Rotterdamse Maatschappij voor Scheeps- en Werktuigbouw Fijenoord tot Dok- en Werfmaatschappij Wilton-Fijenoord. De scheepsbouw zou belangrijker worden dan de jeneverindustrie en Gusto en W-F worden de grote werkgevers.
ambtsketen
In 1941 kwam een groot deel van de gemeente Kethel en Spaland bij Schiedam. Met pijn in het hart vertrok de laatste burgemeester mr. Johan Jurriën van der Lip. Zijn ambtsketen nam hij mee. De gemeente Schiedam eiste de keten bij Van der Lip op, maar hij weigerde om hem af te staan.
Verzet
Bernard IJzerdraat wordt samen met zeventien anderen gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte bij Scheveningen. IJzerdraat organiseerde ‘de geuzen’, een van de eerste verzetsgroepen in de Tweede Wereldoorlog. De kern van de geuzen waren leden van de Vlaardingse wandelclub Flardinga. Mede door zijn oproep tot verzet saboteerde verschillende werknemers van Wilton-Fijenoord het werk aan schepen voor de Duitse bezetter. Zeven van hen maakten deel uit van de 18 gefusilleerden. IJerdraat woonde vanaf december 1939 tot eind juli 1940 met zijn gezin in Schiedam. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verzorgde hij clandestien de voedseldistributie na illegale slacht.
Treinramp
In de ochtendspits van 4 mei 1976 botst een nieuwe sprinter bij Schiedam op de internationale D-trein naar Duitsland. De klap is enorm en de locomotief boort zich in de sprinter. Vierentwintig mensen vinden de dood, allen inzittenden van de voorste coupé. Slechts twee passagiers komen zwaargewond, maar levend uit de getroffen coupé. Toch is de ramp binnen een paar dagen ‘vergeten’. Nabestaanden en slachtoffers voelen weinig erkenning. Op 4 mei 2019, 43 jaar na de ramp, wordt een gedenkteken onthult (Station Nieuwland) door burgemeester Lamers. Het herdenkingsteken van kunstenaar Marc Vleugels draagt de tekst: 'Verleden en toekomst bestaan niet op zichzelf. Hun werkelijkheid is geleend van het nu'.
Calandlijn
De Rotterdamse metro gaat nu ook door Schiedam. De Beneluxlijn is gereed en gaat deel uitmaken van de Calandlijn. Er komt een station voor de metro bij Schiedam Centrum, en Parkweg, Troelstralaan en Vijfsluizen worden geopend.
Wil je meer historische feiten lezen? Wist je dat Schiedam heeft een eigen canon heeft? Deze canon is samengesteld op initiatief van de Historische Vereniging Schiedam (HVS). In ruim twintig vensters wordt een beeld geschetst van de geschiedenis van de stad vanaf de dertiende eeuw tot aan de moderne tijd.